Of je nu een terras hebt, een kleine stadstuin of een grote tuin, overal kan je een waterelement creëren. Water gecombineerd met waterplanten, hoe klein de oppervlakte ook is, heeft een grote meerwaarde voor de biodiversiteit. Libellen, salamanders, waterkevers komen dan opdagen maar ook vogels en egels komen hun dorst lessen. Bovendien brengt water verkoeling in de zomer en dat is mooi meegenomen!

Hieronder bespreek ik de verschillende opties.

Minivijver op je terras

Voor je terras kan je een minivijver maken. Een houten ton, een grote, waterdichte bloembak, een zinken teil of cementbak met waterplanten…ze kunnen allemaal dienstdoen als minivijver en ogen nog mooi ook! Je kan best hele kleine waterschalen maken maar standaard wordt 50 l water toch als minimum beschouwd.

Vul de bodem van je recipiënt met lavakorrels, met vijversubstraat of met grind en zand. Daarin gaan bacteriën en micro-organismen zich vestigen en kunnen waterdiertjes schuilen. Leg vervolgens een hoop keien aan één kant. Zo kunnen de waterdiertjes die op bezoek komen in en uit het water klimmen. Bovendien kan je tussen deze stenen je waterplanten klemmen. Je kan ook met bakstenen werken en verschillende niveaus in het water maken.

Mini vijver

Zet van elke soort waterplant er eentje in je ton of cementbak. Ze zijn alle drie even belangrijk.

  • 1 zuurstofplant zet je met grind of lavakorrels vast op de bodem
  • 1 los drijvende plant om eitjes af te zetten
  • 1 moerasplant met lange stengels waarlangs de beestjes kunnen omhoog kruipen, plant je in het ondiep deel tussen de keien of bakstenen

Je vult de ton met water en klaar is kees. En nu maar nieuwsgierig afwachten wie er op bezoek komt!

In dezelfde categorie heb je het systeem van verhoogde vijverbakken. Deze lijken op plantenbakken en worden op de grond geplaatst. Als je voldoende beplanting en wat stenen in de vijverbak voorziet, zal je libellen en andere waterinsecten aantrekken.

Enkele tips bij het plaatsen van een minivijver:

  • Zorg ervoor dat de minivijver maximum 4 u per dag in de zon staat en liefst in de schaduw op het heetste moment van de dag.
  • De minivijver is best 50 cm diep. Bij een lagere diepte kan je geen zuurstofplant gebruiken. Zuurstofplanten zijn essentieel voor de waterkwaliteit.
  • Gebruik leidingwater om de minivijver de eerste keer te vullen. Regenwater is het meest ecologisch maar leidingwater bevat meer kalk en is daarom beter voor de waterplanten.
  • Voeg Microferm toe om de minivijver te voorzien van nuttige bacteriën.

natuurlijke kleine vijver

Kleine vijver voor je stadstuin

Wil je maar een kleine vijver? Het gemakkelijkst is om een speciebak te kopen. Die heb je in verschillende maten en kan je snel omtoveren tot een minivijver. Je graaft de speciebak tot aan de rand in de grond in en je vult hem op dezelfde manier als hierboven beschreven. Naargelang de grootte van je speciebak, moet je meer planten van de drie soorten (moerasplant/zuurstofplant/drijvende plant) zetten.

Wil je een iets grotere vijver? Waar moet je op letten?

  • De vijver moet voor minstens de helft van de dag in de zon liggen.
  • Plaats je vijver niet te dicht bij bomen. Zo krijg je veel bladval in de herfst wat zorgt voor een sliblaag.
  • Is je stadstuin ommuurt? Maak dan wat gaten van enkele centimeters in je muur zodat amfibieën zich kunnen verplaatsen.
  • Padden, kikkers en salamanders planten zich voort in het water maar leven het merendeel op het land. Het is daarom belangrijk dat er voldoende vaste planten en struiken in je tuin aanwezig zijn.
  • Voorzie een overwinteringsplek voor amfibieën door een houtstapel of stapel stenen te voorzien in je tuin.

Aanleg van kleine vijver

Een vijverbak?

Het eenvoudigst is het om te kiezen voor een vijverbak. Deze kan je in allerlei formaten kopen. Net als de speciebak graaf je hem tot aan de rand in de grond. Zorg ervoor dat de vijverrand iets hoger blijft dan de omliggende tuin zodat het tuinwater niet in de vijver loopt. Kunststof bakken van HDPE versterkt met glasvezel zijn milieuvriendelijker dan de polyester vijverbakken omdat deze het milieu meer belasten bij de productie.

Op de bodem van de vijverbak doe je een laag wit bouwzand of uitgegraven geel zand.

Gezien een vijverbak rechte kanten heeft, leg je in het water aan één kant stenen en wat stronken zodat de waterdieren in en uit de vijver kunnen. In de stenen kan je waterplanten vastzetten. Er zijn ook voorgevormde vijverbakken waarin een plantenzone is voorzien.

Een folievijver?

Ook bij een kleine vijver kan je met vijverfolie werken. Het gemakkelijkst is als je bij het uitgraven werkt met plateau’s van verschillende diepte. De hellingen tussen de plateau’s maak je recht maar het bovenste gedeelte van de vijver maak je schuin. Op de plateau’s kan je waterplanten zetten. Leg de folie niet te strak want door de zand en het water wordt de folie nog platgedrukt.

Voorzie een folierand van 30 cm die je aan de rand van de vijver kan ingraven. Hierop kan je voorlopig uitgegraven graszoden leggen of wat stenen om deze wat te bedekken tot de omliggende planten voldoende gegroeid zijn.

Watermunt
Watermunt

Welke waterplanten kiezen voor een mini-vijver

Inheemse waterplanten groeien het best in ons land en trekken bovendien veel inheemse insecten aan. Zet geen sterke groeiers in een kleine vijver en zeker geen uitheemse waterplanten want die zijn invasief en schadelijk voor het milieu.

Daar waar je waterplanten wilt zetten, doe je een laag geel uitgegraven zand op de plateau’s. Je kan de moeras- en natte oeverplanten rechtstreeks in het zand planten. Onderwaterplanten kan je ook in het zand planten of in een vijvermand met zand met grind. Vrij drijvende planten zoals kikkerbeet maar ook hoornblad leg je los in het water.

Geschikte waterplanten voor een kleine vijver:

  • Oenanthe fistulosa - Pijptorkruid (moerasplant)
  • Acorus calamus - Kalmoes (moerasplant)
  • Veronica beccabunga - Beekpunge (moerasplant)
  • Caltha palustris ssp palustris - Gewone dotterbloem (moerasplant)
  • Iris pseudacorus - Gele lis (moerasplant)
  • Berula erecta - Kleine watereppe (moerasplant)
  • Mentha aquatica - Watermunt (moerasplant)
  • Naaldkruid (Isoetes sp.) (Zuurstofplant)
  • Stratiotes aloides - Krabbescheer (drijvende plant)
  • Ceratophyllum demersum - Grof of gedoornd hoornblad (zuurstofplant en drijvend)

De meeste van deze inheemse waterplanten kan je vinden bij Ecoflora in Vlaanderen of bij Cruydt hoeck in Nederland.

Een vijver met vissen of geen vissen?

In een kleine vijver zet je best geen vissen. Vissen eten kikkervisjes, larven van libellen en amfibieën. Ze verstoren het ecosysteem en vervuilen het water met hun uitwerpselen waardoor gemakkelijk algen ontstaan. Vijverbakken zijn meestal niet diep genoeg (maar 80 cm) om vissen te houden. Een natuurlijk aangelegde vijver zonder vissen lijkt op een poel.

Folievijver met brede moeraszone

Heb je een grote tuin, dan is er misschien wel plaats van een grote vijver. Een grote maar vooral diepe vijver geeft de mogelijkheid om vissen te houden. Zoals je hierboven al kon lezen verstoren vissen het natuurlijke ecosysteem. Het is dus meestal de vraag of je voor vissen of amfibieën wilt kiezen.

Een grote vijver met een brede moeraszone doet de biodiversiteit in je tuin boosten. Bijen, vlinders, waterjuffers, libellen, padden, kikkers, salamanders zullen je met plezier komen vergezellen. En van muggen ga je weinig last hebben want die worden opgegeten door waterkevers en libellen.

Vijver aanleggen

Een vijver aanleggen in 6 stappen:

Natuurlijke vijver
  1. Kies een geschikte plek en bepaal de grootte van je vijver. Een grote vijver ligt best voor de helft van de dag in de zon. Voor vijvers groter dan 30 m2 heb je een stedenbouwkundige vergunning nodig.
  2. Graaf een gat in de grond. Voor een grote vijver zal je een graafmachine nodig hebben. Doe de graafwerken in de winter, dan doe je het minste kapot van de flora errond. Zorg da de vijver verschillende dieptes heeft. Op het diepste punt mag het 1.5 m diep zijn.
  3. Maak aflopende oevers, zeker aan de noordelijke kant van de vijver. De noordelijke oever wordt het felst door de zon beschenen en warmt daarom het snelst op. Voor amfibieën is dat erg belangrijk. De zuidelijke en oostelijke hellingen mogen steiler zijn om variatie te brengen. Het beste is een helling die doorloopt onder water.
  4. Leg vijverfolie. Als je de uitgegraven bodem niet bedekt, maak je een poel. Zorg dat je 30 cm folie hebt om de vijverrand af te werken.
  5. Bedek de vijverfolie met een laag lavakorrels, vijversubstraat of grind met uitgegraven, gele zand. Hierin kunnen de waterplanten rechtstreeks gezet worden. Plant zowel zuurstofplanten op de bodem als moerasplanten op de hoger gelegen delen. Drijvende planten kan je gewoon los op het water leggen. Tip: Laat een klein laagje water in de vijver lopen nadat het substraat is gelegd. Met laarzen aan kan je de vijverplanten goed vastzetten in de lavakorrels of grind. Begin in de laagstgelegen zone en werk zo naar boven.
  6. Vul je vijver verder aan met leidingwater. Liefst geen grondwater (te veel ijzer) of regenwater (te zuur). Voeg bij je vijverwater een emmertje water van een andere heldere vijver. Zo wordt het water geënt met een goede bacteriënmix. Dit doe je best binnen de 24 u na het vullen. Let erop dat je geen kleine visjes meeneemt. Je kan ook Microferm kopen, dit zijn gunstige bacteriën die je vijverwater in balans brengen.

Pvc-folie of EPDM folie?

Een EPDM-folie is UV bestendig terwijl een pvc-folie na verloop van tijd kan afbreken onder invloed van UV-licht. EPDM-folie is de meest duurzame folie die je kan kiezen maar ook de duurste. Gemiddeld gaat EPDM folie drie keer zo lang mee dan pvc-folie.

Voor beiden geldt dat de duurzaamheid afhankelijk is van de dikte van de folie. Pvc-vijverfolie varieert van 0.5 tot 1.5 mm dikte. Voor kleine vijvers volstaat 0.8 mm terwijl voor grote vijvers en zwemvijvers 1.5 mm wordt aanbevolen. Ook ingeval van EPDM kies je voor een dikte van 0.5 à 0.8 mm ingeval van een kleine vijver, visvijvers vragen een dikte van 1 mm en zwemvijvers een dikte van 1.2 mm of meer.

Kies bij EPDM-folie voor VIJVER-EPDM. Aan de EPDM die gebruikt wordt voor dakbedekking zijn brandvertragers toegevoegd. Die zijn giftig voor het waterleven.

Welke waterplanten kiezen voor je vijver?

De lijsten komen van het IVN, Instituut voor natuurbeschermingseducatie.

Voor natte oevers en als moerasplanten zijn volgende inheemse planten geschikt:

  • Zwanebloem (Butomus umbellatus)
  • Dotterbloem (Caltha palustris)
  • Gele lis (Iris pseudacorus)
  • Penningkruid (Lysimachia nummularia)
  • Kattenstaart (Lythrum salicaria)
  • Watermunt (Mentha aquatica)
  • Waterdrieblad (Menyanthes trifoliata)
  • Moeras-vergeet-me-nietje (Myosotis scorpioides subsp)
  • Moerasspirea (Filipendula ulmaria)
  • Moerasspirea (Filipendula ulmaria)
  • Kruipend zenegroen (ajuga reptans)
  • Grote boterbloem (Ranunculus lingua)
  • Grote boterbloem (Ranunculus lingua)

Planten met drijvende bladeren

  • Kikkerbeet (Hydrocharis morsus-ranae)
  • Gele plomp (Nuphar lutea) (alleen voor grote vijvers)
  • Witte waterlelie (Nymphea alba) (alleen voor grote vijvers)
  • Watergentiaan (Nymphoides peltata)
  • Drijvend fonteinkruid (Potamogeton natans)
  • Fijne waterranonkel (Ranunculus aquatilis)

Zuurstofplanten die onder water leven

Onderwaterplanten worden best binnen 24 u na het vullen van de vijver geplaatst. Reken per 1000 l op 4 bosjes. Er zijn ook kant-en-klare mandjes met zuurstofplanten te koop voor 1000l.

  • Glanzend fonteinkruid (Potamogeton lucens) (één van de effectiefste onderwaterplanten voor grotere vijvers)
  • Sterrenkroos (Callitriche sp.)
  • Grof of gehoornd hoornblad (Ceratophyllum sp.)
  • Waterviolier (Hottonia palustris)
  • Aarvederkruid (Myriophyllum spicatum)
  • Naaldkruid (Isoetes sp.)
  • Krabbescheer (Stratiotes aloides) (drijft in de zomer en zinkt in de winter)

Natuurlijke vijver

Natuurlijke vijver zonder folie

Het aanleggen van een natuurlijke vijver zonder folie komt overeen met het aanleggen van een poel. In een poel wordt de uitgegraven grond niet bedekt. Een poel wordt gevoed met water van de omgeving en de grondwaterlaag maar kan in droge jaren zonder water vallen. Dieren en planten in een poel kunnen daartegen als het niet extreem lang duurt.

Een natuurvijver die je op droge grond aanlegt, moet waterdicht gemaakt worden. In een natuurvijver opteert men vaak om de bodem te bedekken met leem of klei.

Klei kan aangekocht worden in de vorm van bentoniet of mogelijks kom je na het uitgraven op een leemlaag terecht die je dan kan gebruiken om de vijver te dichten. Waterlekken blijven altijd mogelijk als je gebruik maakt van dit natuurlijk materiaal.

Het dichten van een vijver met leem doe je best met een graafmachine. De natuurlijke klei wordt in een laag van 20 cm op de bodem en schuine wanden aangebracht. De eerste laag moet nat worden gehouden en verdicht met een blokwals vooraleer een tweede laag leem van 20 cm wordt aangebracht. Deze moet ook worden verdicht en vervolgens best afgedekt met 20 cm grind van 0-0.32 mm om later erosie te voorkomen.

Een andere methode is om leem te verwerken tussen twee lagen geotextiel, ook dit is om erosie tegen te gaan. Voor alle andere praktische informatie voor het aanleggen van een natuurlijke vijver, verwijs ik je graag naar ons artikel ‘hoe een poel aanleggen?’

Strakke vijver aan terras

Strakke vijvers zijn meestal rechthoekige vijvers met rechte kanten. Heb je één grote bak zonder dieptezones, gebruik dan vijverkratten om ondiepe zones te creëren voor moerasplanten. Vijverkratten kunnen gemakkelijk gestapeld worden. In één vijverkrat passen 1 tot 6 mandjes van 19x19x10 met vijverplanten.

Wil je het spiegeleffect maximaal behouden, kan je ervoor kiezen om enkel zuurstofplanten te gebruiken. Als je geen andere waterplanten zet, heb je het dubbel aantal aan onderwaterplanten nodig om de vijver zonder pomp helder te houden.

Ook interessant om te lezen:

Over de auteur

Esmeralda Mannaerts

Esmeralda Mannaerts

Esmeralda heeft Rootsum (voorheen Biogroei) in 1992 opgericht om biologische tuinproducten beschikbaar te maken voor tuiniers. Gepassioneerd door de natuur en tuinieren, leeft zij de Rootsum-filosofie als een vanzelfsprekendheid in haar leven. De nieuwsbrieven, bioblogs en veel van de content op de website zijn volledig van haar hand.

Meer over ziekte en plagen in de tuin

Naar kenniscentrum
Comments

Nog vragen over dit artikel?

contacteer ons