Wat zijn cultivars?
Cultivars zijn planten die geselecteerd en verder gekweekt worden vanwege specifieke eigenschappen. Deze planten kunnen zowel afkomstig zijn van inheemse als uitheemse soorten. We denken vaak aan exotische planten als we het over uitheemse planten hebben, maar ook planten uit andere Europese landen worden als uitheems beschouwd.
Wilde planten hebben meestal veel blad en kleine bloemen, terwijl cultivars juist geselecteerd worden op kenmerken zoals grotere of kleurrijkere bloemen, grotere vruchten, langere bloeitijd, of andere bloem- of bladvormen.
De voorkeur voor gecultiveerde planten in de tuin
In de meeste particuliere tuinen zien we voornamelijk gecultiveerde planten. Dit is niet verrassend omdat inheemse planten vaak alleen verkrijgbaar zijn bij gespecialiseerde kwekerijen. Gecultiveerde planten zijn zo ingeburgerd dat we vaak vergeten dat ze zorgvuldig zijn gekweekt en geselecteerd.
Het belang van inheemse planten voor de biodiversiteit
In een tijd waarin de focus ligt op biodiversiteit en het belang van inheemse planten, rijst de vraag of cultivars uit de tuin geweerd moeten worden. Het antwoord hierop is genuanceerd.
Wetenschappelijk onderzoek heeft aangetoond dat inheemse bomen veel meer insectensoorten huisvesten dan uitheemse soorten. Wilg (Salix sp.) gevolgd door inheemse eik (Suercus sp.) bevatten de meeste insectensoorten. De verhouding is honderden op inheemse bomensoorten ten opzichte van een 10tal op uitheemse bomen. Hoewel vergelijkende studies voor kruiden en lagere planten nog ontbreken, bleek uit Brits onderzoek dat tuinen met inheemse planten vier keer meer rupsen herbergen en drie keer meer vlinders dan tuinen met uitheemse planten.
Inheemse flora en fauna ondersteunen elkaar, wat leidt tot een hogere biodiversiteit dan met exotische planten. Bomen, insecten, vlinders, bodemschimmels, dieren en vogels zijn op elkaar afgestemd. Uitheemse houtige soorten worden zelden gekozen om zich voort te planten. De Amerikaanse eik is al 200 jaar in ons land aanwezig maar weinig insecten hebben de overstap gemaakt van onze inheemse zomer- en wintereik naar Amerikaanse eik. Daarentegen is de brandnetel waardplant voor tal van vlinders zoals Atalanta, Kleine vos en Dagpauwoog en insecten zoals de grote brandnetelbladluis en brandnetelwants.
Hoe komt dit? Planten en bomen scheiden afweerstoffen uit om zichzelf te beschermen tegen vraatschade van insecten en rupsen. Onze inheemse insecten en vlinders hebben zich in de loop van miljoenen jaren aangepast aan die afweerstoffen waardoor ze kunnen samenleven en zich voortplanten op inheemse planten.

Hebben uitheemse planten dan geen waarde?
Jawel! Onderzoek toonde aan dat honingbijen, hommels en zweefvliegen weinig onderscheid maken tussen inheemse en uitheemse planten als er maar nectar aanwezig is waar ze bij kunnen. Uitheemse planten kunnen vooral in de vroege lente en late herfst extra nectar bieden. Een border met een mix van inheemse en uitheemse planten kan de bloeiboog verbreden en daardoor meer bestuivers naar de tuin lokken. Dit geldt alleszins voor bestuivers die niet kieskeurig zijn.
Solitaire bijen daarentegen zijn wel kieskeuriger bij het zoeken naar stuifmeel voor hun larven. Men merkte bij waarnemingen dat wilde bijen kiezen voor een inheemse plantensoort en verwanten van dezelfde familie met vergelijkbare bloeiperiode en bloemvorm.
Samengevat kan je stellen dat inheemse insecten en vlinders voor hun voortbestaan gericht zijn op inheemse plantensoorten maar dat ze als voeding zowel bij inheemse als uitheemse planten nectar zoeken.
Wanneer vormen cultivars een probleem?
Het probleem met cultivars is dat ze vaak worden gekweekt zonder rekening te houden met de behoeften van insecten en vlinders. Planten worden geselecteerd op gevulde bloemen, bijzondere bloemvormen, speciale bladkleuren en langere bloeitijden. Sommige cultivars produceren nauwelijks nog stuifmeel en nectar of maken deze ontoegankelijk voor bestuivers.
Cultivars hebben weinig ecologische waarde.
- Als ze in kleur, geur of vorm te sterk afwijken van de oorspronkelijke soort. Ze worden door insecten en vlinders dan niet meer herkend.
- Als ze steriel zijn zonder stuifmeel en nectar.
- Als de stuifmeel en nectar niet toegankelijk is voor de bestuivers.
- Voor de voortplanting van inheemse fauna als ze te sterk afwijken van inheemse plantensoorten.

Tips voor meer biodiversiteit
Als je cultivars in je tuin wilt planten, houd dan rekening met de volgende punten:
- Bloemvorm: kies enkelbloemige of halfgevulde bloemen waar stuifmeel en nectar aanwezig is en toegankelijk. Vermijd dubbelbloemige bloemen.
- Bloemkleur: bloemen die qua kleur dicht bij de natuurlijke soort liggen, zijn makkelijker te vinden door insecten. Dit geldt ook voor vruchten.
- Bladkleur: geelbladig of bontbladig lijkt weinig verschil te geven met een groene bladkleur. Rode en purperen bladeren kunnen insecten afstoten.
- Geur: behoud van bloemgeur is belangrijk voor bijen en hommels om de bloemen te vinden. Vandaar dat veel gecultiveerde rozen niet meer bezocht worden door bestuivers.
- Diversiteit: idealiter bestaat 80% van de planten in je tuin uit inheemse soorten. Plant geen grote vlakken van dezelfde soort en vermijd cultivars die te sterk afwijken van inheemse soorten. Hoe meer soorten, hoe mee biodiversiteit.
- Invasieve exoten: plant geen uitheemse soorten die op de lijst van invasieve exoten staan.

De rol van cultivars en exoten in de tuin
De aanbevelingen van de meeste studies zijn gelijklopend. Inheemse planten zijn belangrijk maar ook uitheemse planten kunnen waardevol zijn. Zeker en vast als het gaat om cultivars die dicht aanleunen bij inheemse planten en gelijkaardige ecologische eigenschappen hebben.
Vele onderzoekers maken het onderscheid tussen exoten van ver af (andere werelddelen) en exoten van dichtbij (Europa). Veel Europese planten worden vaak niet als exoot herkend. Denk maar aan Calendula officinalis (goudsbloem) die niet inheems is in Nederland maar wel als zodanig wordt beschouw.
Uitheemse soorten zoals Calamintha nepeta (bergsteentijm), Verbena bonariensis (stijf ijzerhard), Echinacea (Rode zonnehoed), Geranium Rozanne (ooievaarsbek) en Salvia cultivars lokken bovendien zoveel insecten naar hun bloemen dat ze zeker en vast een plaats verdienen naast inheemse soorten.
Het is echter belangrijk om te letten op het invasieve karakter van uitheemse planten. Jammer genoeg zien we soms pas honderd jaar later dat een plant invasief wordt.
Een mooi voorbeeld daarvan zijn de vlinderstruiken; uitheems maar enorm gewaardeerd voor de vele vlinders die ze aantrekken. Ondertussen duiken ze overal in het landschap op en worden ze als invasieve exoot beschouwd. Hetzelfde geldt voor de bekende Cosmea (Cosmos bipinnatus) die vaak in bloemenmengsels voorkomt. Oorspronkelijk uit Mexico afkomstig en momenteel al in 40 landen erkend als invasieve exoot.
Conclusie: terwijl inheemse planten essentieel zijn voor biodiversiteit, kunnen cultivars en uitheemse planten ook waardevol zijn, mits ze zorgvuldig worden gekozen en geïntegreerd in de tuin.
Laatste comment
Waardevolle en oogopenende informatie. Zijn er lijsten van planten die in kolommen kunnen worden verdeeld; bijv.: inheems, cultivar zinloos, cultivar zinvol, uitheems zinloos, uitheems zinvol, invasies zinloos, dus verwijder die.
Door Heijtink
Gepost op Oct 16, 2024 21:14